Son on yılda gündemdeki en önemli konulardan biri “atıksız yaşam” … İmkansız gibi görünüyor size de değil mi? Ancak bu konuya kafa yoranlar yılda bir kavanozdan daha az atık çıkararak yaşamayı başarabiliyorlar. Büyük şehirde yaşarken bu bilgi inanılmaz geliyor bana. Ama bana göre bu konudaki en önemli şey, farkında olmak ve başlamak için ilk adımı atabilmek. Bu yazıyla da amacım atıksız yaşam ile ilgili biraz olsun dikkatinizi çekebilmek ve bazı önerilerle size ufak da olsa çağrışımlar yapabilmek açıkçası…
Atıksız yaşam en basit tanımıyla “Çöp üretmeden yaşayabilmek. Sadeleşmek ve gereksiz olan her şeye yeni bir bakış ile yaklaşmak olarak” olarak tanımlanıyor. Ama neden böyle bir şeye gerek duyuldu? Çünkü hesapsızca ürettiklerimizi hunharca tüketerek dünyanın tüm dengesini bozduk. Önemli kaynakların kökünü kurutup, doğaya faydası olan canlıların yok olmasına göz yumduk ve en önemlisi ürettiklerimizin sorumluluğunu almayarak doğanın çığlıklarını göz ardı ettik.
Milyonlarca ton plastik
Dünyada günde milyonlarca ton plastik üretilirken biz ise bunları hoyratça önümüze gelen yere fırlatmaktan geri durmuyoruz. Yapılan araştırmalar saniyede 20 bin plastik şişe tüketildiğini söylüyor. Oysaki, bir plastik bardağın dünyada yok olma süresi 50 yıl, plastik poşetinki ise 20 yıl… Durumun vahametini anlamak için sadece denizlerin – okyanusların dibine bakmak ve bu çöplerden ölen yüzbinlerce hayvanın sesine kulak vermek yeterli sanki…
Atıkların düzgünce toplanması ya da ortalıkta olmaması da sorunu çözmüyor. Çünkü bunlardan oluşan çöp dağlarına yer bulmak gerektiğini, bir de çöpleri toplamak, yok etmek için gerekli enerjiyi ve salınan gazları düşünün. Aslında soruna daha kökten bir çözüm gerekiyor. Yani atığın baştan yaratılmaması. İşte tam da bu noktada atıksız yaşam devreye giriyor.
“Sıfır Atık Ev” kitabının yazarı ve bu akımın öncülerinden Bea Johnson atıksız yaşamı, önemli 5 kural ile açıklıyor. İngilizce 5R kavramı Türkçe’ye de 5D olarak uyarlanmış:
Refuse – Reddet (Düşün) İhtiyacın olmayan şeyi reddet.
Reduce – Azalt (Daha az tüket) – İhtiyaçlarını gerektiği kadar alarak azalt. Yemekten kıyafete, ev eşyasından elektroniğe buna birçok kategori dahil.
Reuse – Yeniden kullan (Değerlendir) – Kırılmış, bozulmuş eşyaları tamir et, sıkıldığın şeyleri farklı amaçlarla kullan. Özellikle tek kullanımlık olanları kullanmaktan vazgeç.
Recycle – Geri dönüştür (Değiştir) – Eğer yukardaki maddeler geçerli olamıyorsa geri dönüşüme ver ve yeniden kullanımına fırsat tanı. Camlar, plastikler, kağıtlar bunlardan bazıları.
Rot – Çürüt (Doğaya geri kazandır) – Özellikle mutfaktan çıkan birçok madde doğaya dönebilen malzemeler. Evinizdeki çöpleri ayrıştırarak özellikle organik atıkları çürüterek ya da kompost yaparak gübreye dönüştürmek mümkün.
Atıksız yaşamın neresindeyiz?
Dünyada birçok ülke ya da bölgesel yönetim kanunlarla bu maddeleri uygulamaya ve cezalarla bunları hayatın bir parçası haline getirmeye çalışıyorlar. Uzun yıllardır dünyada atıklar farklı şekillerde toplanıyor. Camlar, kağıtlar-kartonlar, evsel atıklar, organik atıklar vs… Bizdeyse birkaç senedir belediyeler bunları hayata geçirmeye başladı. Uzun zamandır geri dönüşüm kutuları vardı ama normal çöpten farklı günlerde bu atıkları toplayan belediye araçları yeni yeni başladı İstanbul’da. Evet, yönetimlere hatta büyük şirketlere bunun başarılmasında çok büyük görev düşüyor. Ama atıksız bir yaşam için büyük sorumluluk galiba bizde.
Başlarken gözü korkuyor insanın. Belki de üşeniyor… Camları ayır, kağıtları topla, bunları ya geri dönüşüme götür ya da çöp arabalarının geleceği günü hatırla. Dünyanın geldiği nokta biraz da olsa keyfimizi kaçırıyorsa elimizi taşın altına sokma zamanı gelmiş demektir. Her şeyi bir anda yapmak zaten mümkün değil ama bir plan yaparak ufak ufak adımlar atabiliriz. Tüketim alışkanlıklarınızı değiştirmekle başlıyor her şey aslında. Eğer bu gözle bakmaya başlarsak zaman içerisinde uygulamaya da geçebiliriz.
Atıksız yaşam için nereden başlayayım?
En basiti pazara – markete kendi bez torbamız ya da filemizle gitmek mesela… Ambalajsız malzemeleri tercih ederek açık ürünlerden almak. Plastik şişelerde şampuan almak yerine sabun kullanmak. Kullanılabilir malzemeleri mümkünse tekrar kullanmak.
İhtiyacınız olan bir şeyi alırken tekrar tekrar düşünmek. Fazlalıkları ayırmak, kullanmaları için etrafınızdakilerle paylaşmak. Plastik diş fırçaları yerine bambudan olanları tercih etmek. Evde doğal ürünlerden temizlik ürünleri yapmak.
Kendi yoğurdunu mayalamak, turşunu, sirkeni yapmak. Hem de nasıl yapıldıklarını öğrenebileceğin binlerce kaynak varken başlamak hiç de zor olmasa gerek…
İhtiyaç diye aldığımız bir sürü şey dolapları dolduruyorsa ilk iş buradan başlayabiliriz. Öncelikle birbirinin aynısı şeylerden kurtulmalı. 5 tane beyaz gömleğe gerçekten ihtiyaç var mı? Hele iki yıldır elimizi sürmediğiniz şeyleri ayırabilir, eşimize dostumuza verebiliriz. Belki de ihtiyacı olanlara gönderebiliriz. Hatta Dolap, Gardrops, ModaCruz, Gittigidiyor, Letgo, Sahibinden gibi uygulama ya da web sitelerinden satabiliriz bunları… Özellikle hemencecik küçülüveren çocuk kıyafetleri ve oyuncakları için de aynı şeyi yapabiliriz.
Dışardan yemek söylerken yanına plastik çatal-bıçak, pipet koymamalarını söyleyebiliriz. Hele tek kullanımlık mendilleri hiç istememeli. Plastik su şişesi yerine kendi mataran veya termosunla suyunu taşımak, kahveni onlarla satın almak.
Mutfaktan çıkan bütün organik artıklar kompost olabilir. Bunu bahçede ya da balkonda yapmak mümkün… Yumurta kabukları, kahve, çay artıkları, kürdan, kağıt peçete yada gıda artıkların (pişmemiş)ı bu amaçla ayırılabilecek şeylerden. KOMPOST YAPIMINI bu videodan daha detaylı öğrenebilirsiniz.
Artan yemekleri kullanarak farklı şeyler üretebiliriz mesela… Saplardan çorba, gövdesinden yemek yapabilirsiniz. Ekşimiş yoğurttan peynir yapmayı denediniz mi hiç?
Deterjan yerine sabun, dezenfektasyon için sirke ve beyazlık için karbonat kullanılabilecek diğer seçenekler.
Plastik fırçalar yerine ahşaptan yapılanları, bulaşık süngeri yerine kabak lifi kullanmak. Kabak lifi hem doğal hem dayanıklı. 2 – 3 ay sonra eskidiğinde toprağa gömerek atık üretmeden kurtulması da kolay olacak.
Blogda yer alan SIFIR ATIK YAŞAM İÇİN 9 ADIM yazısı bu konuda size yeni fikirler verebilir.
İleri dönüşüm nedir?
Geri dönüşümü duyduk, şimdi bir de karşımıza “ileri dönüşüm – upcycle” kavramı mı çıktı diyebilirsiniz. Adı yeni ve havalı ama aslında hep bildiğimiz bir şey. Hatta geri dönüşümden de faydalı… Çok basit anlamıyla ileri dönüşüm, elimizdeki bozulmuş, kırılmış, eskimiş şeyleri yeni bir şeylere dönüştürerek tekrar kullanıma kazandırılması diyebiliriz. Hani eskiyen kıyafetlerden yama işi – patchwork battaniye yapmak, kulpu kırık tencereye çiçek dikmek, meyve sandığından kitaplık yapmak gibi mesela…
Tabii ki, bu basit örnekler bireysel kullanım için öneriler. Bunu daha büyük boyutlarda yapmak da mümkün. Mesela Arçelik, Eskişehir ve Bolu’daki fabrikalarında eski elektronik eşyaları yeniden değerlendiriyor. Geri dönüşüm kulağa hoş geliyor ama asıl amacımızın atığı önlemek olduğunu unutmamamız lazım. Yani geri dönüşüm yapabileceğimiz son adım olmalı.
Kültürümüzün bir parçası
Sürekli “israf etmeyelim” diyen büyüklerimizi hatırlayın, böyle baktığımızda ileri dönüşüm bizim kültürümüzün bir parçası aslında… Bunun birçok örneğini görmüşüzdür annemizden, babaannemizden… Eskiyen tişörtlerden yer bezi – toz bezi yapılır, yoğurt kaplarına çiçekler dikilir, cam şişeler saklama kabı olarak kullanılır, kuruyan ekmekler kızartılır çorbanın üstüne konur. Bizim evde kurumuş ekmeklerden yapılan ekmek tatlısı çocukluğumun en sevdiğim şeylerinden biriydi… Düşündüğünüzde sizin de aklınıza bunun gibi birçok örnek gelecektir eminim.
İleri dönüşüm neler yapıyorlar, dünyadan örnekler için UPCYCLE THAT, Türkiye’den örnekleri için UPSCYCLETURKEY sitelerine göz atabilirsiniz.
UPCYCLE için birkaç güzel örnek
Birkaçını benim de sıklıkla yaptığım birkaç güzel örneği sizinle paylaşmak istiyorum:
- Karton kutuları dolap içerisinde sepet niyetine düzenleyici olarak kullanmak.
- Eski ya da bozulan tencereleri çiçek dikimi için kullanmak.
- Eskimiş çarşafları – havluları kesip mutfak ya da temizleme bezi olarak kullanmak.
- Yumurta kartonlarında tohum filizlendirmek.
- İşe başladığınızda ya da önemli günlerde gelen çiçek vazoları, sepetleri saksı, makyaj kutusu vs. olarak kullanmak.
- Kedi – köpek mamalarından kalan konserve kutularını jüt iple süsleyip kalemlik ya da çiçek saksısı olarak kullanmak.
- Şekerleme ve çikolata kutularından kalemlik ya da kumbara yapmak.
- Bazı kupaları kalemlik olarak ya da makyaj fırçaları için kullanmak
- Mama kavanozlarından mumluk – şamdan yapmak.
- Meyve kasalarını rengarenk boyayarak kitaplık ya da kütüphane yapmak.
- Paletlerden balkonlar için koltuk ya da yatak yapmak
Atıksız yaşam için okuma önerileri
Sıfır Atık Ev – Bea Johnson
Minimalizm – J. Millburn – R. Nicodemus
İstif Çağı – James Wallmon
Zehirsiz Ev – Mercan Yurdakuler
Sıfır Atık için 101 Yol – Kathryn Kellog
Atıksız günler…
Not: Bu yazıyı zerowastehome.com, atıksızev.com, upcycleturkey.com, sifiratik.co, temizsozluk.com ve ruhundoysun.com gibi birçok siteden yararlanarak hazırladım.
Yorumlar kapandı...